Son illərdə Azərbaycanda kiberfırıldaqçılıq halları artmaqdadır. Fırıldaqçılar yeni texnologiyalardan, xüsusilə süni intellekt (Sİ) yeniliklərindən istifadə edərək vətəndaşların bank kartlarındakı pulları ələ keçirirlər. Sİ texnologiyalarının sürətli inkişafı, məsələn, Çin mənşəli DeepSeek-in pulsuz təqdimatı kimi hadisələr, Open AI və xAI kimi şirkətləri öz məhsullarını təkmilləşdirməyə vadar edib. Nəticədə, ChatGPT və Grok kimi platformalar yeni funksiyalar əldə edib ki, bu da təəssüf ki, fırıldaqçılara daha "yaradıcı" üsullar tapmağa imkan verir.
Bank sektorundakı mənbələrə görə, hazırda ən çox narahatlıq doğuran hallardan biri səsli deepfake texnologiyalarının istifadəsidir. Bu texnologiya ilə fırıldaqçılar "bank işçisi" kimi zəng edərək hesabda şübhəli əməliyyatlar barədə xəbərdarlıq edir. Hətta yaxınlarınızın səsini belə təqlid edə bilirlər. Naməlum nömrədən zəng gəlib susan hallarla qarşılaşmısınızmı? Bu cür zənglər artıb və bəlkə də kimsə səsinizi qeydə alıb Sİ ilə emal edir.
Sİ tərəfindən yaradılan səslər o qədər real ola bilər ki, zəngə cavab verən şəxs saxtakarlığı hiss etməyə bilər. Dünyada hətta bank nümayəndələrindən və ya məşhur şəxslərdən gələn saxta videozənglər də qeydə alınıb. Bu videolarda "hesabın təhlükəsizliyini yoxlamaq" üçün linkə keçid etmək tələb olunur.
Məsələn, sizə dostunuzun səsi ilə belə bir mesaj gələ bilər:
"Salam, təcili olaraq mənə pul köçür, danışmağa vaxtım yoxdur. Kart nömrəsi budur. Sonra danışarıq, zəng etmə."
Bu cür mesajlara etibar edən insanlar, tanış sima və ya səsə güvənərək pul köçürürlər. Azərbaycanda da bu sxemlərin tətbiq oluna biləcəyi istisna deyil.
Bundan əlavə, Sİ ilə yazılmış fişinq mesajları da çoxalır. Bu mesajlar qrammatik cəhətdən mükəmməl və etibarlı görünür. Bank sektorundan mənbə bildirir ki, fırıldaqçılar istifadəçiləri saxta saytlara yönəldərək "şəxsiyyət təsdiqi" və ya "məlumat yoxlanışı" adı altında məxfi məlumatları ələ keçirirlər.
Sİ ilə işləyən "ağıllı" çat-botlar da təhlükə mənbəyidir. Bu botlar sosial şəbəkələrdə və ya messencerlərdə özünü dəstək xidməti, kuryer və ya dost kimi təqdim edir. Uzun söhbətlərlə etibar qazanan botlar nəticədə kart nömrələri, təsdiq kodları və digər məxfi məlumatları əldə edir.
Fırıldaqçılar istifadəçilərin internet davranışlarını təhlil edir, xüsusən yaşlı insanları hədəf alır. Məsələn, kimsə aviabilet alıbsa, ona "aviakompaniyadan" zəng gələrək ödəniş məlumatlarının təsdiqlənməsi tələb oluna bilər. Bu, fırıldaqçıların Sİ ilə topladıqları "dossie" sayəsində mümkün olur.
Özünüzü Necə Qorumalısınız? Praktik Tövsiyələr
Kiberfırıldaqçılıqdan qorunmaq üçün bəzi vacib qaydaları yadda saxlayın:
- Bank məlumatlarınızı heç kimlə paylaşmayın. Heç bir bank işçisi kartın tam nömrəsini, CVV/CVC kodunu və ya SMS kodlarını tələb etməz. Bu, dünya miqyasında, o cümlədən Azərbaycanda keçərlidir. Belə bir tələb alırsınızsa, bu, fırıldaqçıdır.
- Tanışlardan gələn təcili pul tələblərinə şübhə ilə yanaşın. Dostunuz sizdən pul istəyirsə, əvvəlcə ona zəng edin. Ola bilər ki, onun hesabı oğurlanıb.
- "Səhv köçürmə" hiyləsinə aldanmayın. Kimsə sizdən "səhvən göndərilmiş" pulu geri qaytarmağı tələb edirsə, əvvəlcə bankla əlaqə saxlayın və balansınızı yoxlayın.
- Həddən artıq sərfəli təkliflərə etibar etməyin. Ucuz aviabiletlər, ani gəlir vəd edən investisiyalar və ya çox aşağı qiymətə texnika təklif edən saytlar fişinq tələsi ola bilər. Saytın ünvanını, rəyləri və hüquqi məlumatlarını yoxlayın.
- "Qazanc" mesajlarına reaksiya verməyin. Qazandığınız iddia edilən mükafatı almaq üçün şəxsi məlumatlarınızı daxil etməyiniz tələb olunursa, bu, məlumat oğurluğu sxemidir.
- Şübhəli linklərə keçid etməyin. Naməlum mənbələrdən gələn linklərə, hətta tanınmış brendlər adından gəlsə belə, tələsmədən rəsmi sayt vasitəsilə yoxlayın.
- Tətbiqləri yalnız rəsmi mənbələrdən yükləyin. App Store və ya Google Play-dən kənar tətbiqləri, xüsusən "təhlükəsizlik" adı ilə təklif olunanları quraşdırmayın.
- Təhlükəsiz tətbiqlərdən istifadə edin. SİMA kimi yeni nəsil elektron imza tətbiqləri yalnız FIN kodu və biometrik məlumatlarla autentifikasiya təklif edir, bu da əməliyyatları daha təhlükəsiz edir.
- İctimai Wi-Fi-dən bank əməliyyatları etməyin. Kafedə, nəqliyyatda və ya ticarət mərkəzlərində məlumatlarınız oğurlana bilər. Başqalarının cihazlarından da bank hesabınıza daxil olmayın.
- Onlayn satışlarda ehtiyatlı olun. Əşya satırsınızsa, "öncədən ödəniş" üçün kart məlumatlarınızı tələb edən "alıcılara" etibar etməyin. Əsl alıcı əvvəlcə məhsulu görmək istəyər.
- Hesablarınızı müntəzəm yoxlayın. Bankınızdan əməliyyat bildirişlərini aktivləşdirin ki, şübhəli hərəkətləri dərhal aşkar edə biləsiniz.
- Bankın sorğulaya biləcəyi məlumatları bilin. Bank yalnız FIN kodu, kartın son rəqəmləri və ya telefon nömrəsini sorğulaya bilər. SMS kodları, kartın tam nömrəsi və CVV kodu heç vaxt tələb olunmur.
Nəticə: Rəqəmsal Diqqət İlk Şərtdir
Kiberfırıldaqçılar getdikcə daha mürəkkəb üsullardan istifadə etsə də, sadə rəqəmsal diqqət və biliklə özünüzü qoruya bilərsiniz. Azərbaycan Daxili İşlər Nazirliyi müntəzəm olaraq kiberhücumlar barədə xəbərdarlıqlar yayımlayır. Bu xəbərdarlıqları nəzərə alın, çünki onlar real şikayətlərə və araşdırmalara əsaslanır.
YouTube və ya axtarış sistemlərində "kiberfırıldaqçıları necə tanımaq olar" və ya "kiber təhlükəsizlik məsləhətləri" kimi ifadələrlə axtarış edərək faydalı videolar və məqalələr tapa bilərsiniz. Bir neçə dəqiqə ayırıb bu məlumatları öyrənmək sizi ciddi maliyyə itkilərindən xilas edə bilər.
Sİ sürətlə inkişaf edir, lakin təhlükəsizlik alətləri də geridə qalmır. Əsas odur ki, diqqətli olasınız, biliklərinizi daim yeniləyəsiniz və şübhəli məlumatları iki dəfə yoxlayasınız. Unutmayın: fırıldaqçılardan qabaqda olmaq öz əlinizdədir!
